ساب سنگ (بخش اول: آشنایی با ساب سنگ)
مروری بر تاریخچه ی ساب سنگ
در زمان های قدیم که ابزارهایی مانند دیسک و سیم برش وجود نداشتند، سنگ ها را از طریق فشار فیزیکی مانند حفر چال می شکستند. در این روش حفره هایی به صورت خطی ایجاد می شدند و سنگ ها به کمک پارس و قوه جدا می شدند.
در هنگام استفاده از روش های سنتی، رنگ طبیعی سنگ دیده می شود اما هنگامی که سطح سنگ در معرض چربی و آب قرار می‌گیرد، کنتراست رنگ ها بیشتر شده و سطح سنگ جذاب تر دیده می شود.
در روش های سنتی سعی بر آن بود تا با استفاده از ابزارهای اولیه، سنگ را بگونه ای تراش دهند که رنگ اصلی سنگ بهتر و بیشتر نمایان شود. در یک مثال می توان به بخش هایی از تخت جمشید اشاره کرد که در آن ها سنگ ها را چرب نموده اند تا جلوه بهتری داشته باشند. از جمله این بخش ها می توان به کاخ آینه یا کاخ تَچَر اشاره کرد که به کمک موادی مانند جوهر ترشک و انواع پیه از جمله پیه نهنگ عنبر، سطحشان چرب و صیقلی شده است.
با پیشرفت تکنولوژی و ورود اره های کوارتزی، برش و ساب در کارخانه انجام شدند که در نهایت باعث تولید سنگ پلاک می شد. لازم به ذکر است که حتی امروزه نیز در مناطقی از اصفهان به سنگ تیشه ای، سنگ پلاک گفته می شود. پس از آن ساب های دستی وارد ایران شدند. یکی از شرکت ها به نام شرکت bera انواعی از ساب های دستی را وارد ایران کرد که هنوز هم در ایران و در برخی از کشورها مورد استفاده قرار می گیرند. هم چنین در خود کشور چین نیز برای ترمیم سنگ از ساب دستی استفاده می شود.
ساب دستی دارای یک کَلّه و هِد ساب است که چندین لقمه روی آن قرار می‌گیرند و به ترتیب چینش لقمه ها، عملیات ساب بر روی کل سطح سنگ انجام می شود. لازم به ذکر است که برخی از مرمرها که با اره های افقی برش داده می شوند با ساب دستی نیز سابیده می گردند.
پس از آن نیز شرکت beraساب نواری را وارد بازار کرد. در این دستگاه ها به جای یک کله، چند کله وجود داشت که بر روی یک نوار نقاله قرار داشتند. همزمان تمام لقمه ها پشت سر هم کار می‌کردند و با حرکات رفت و برگشتی ساب سنگ را انجام می دادند. این روش هم چنان در شرکت ها استفاده می شود و تنها فناوری آن ارتقاء پیدا کرده است.
تا آن زمان همه لقمه ها شامل این گروه ها بود؛ مانند:
لقمه های زبر سیمانی که از جنس سیمان منیزیتی بودند؛
لقمه های لاکی یا رزینی؛
و لقمه های اسیدی دارای جوهر ترشک یا اگزالیک اسید.
در ابتدا اسید را به رزین ترکیب می‌کردند (اسید را در قالب لقمه ی لاکی استفاده می کردند) و ولی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و نیاز بازار، براقیت حاصل از این لقمه ها کافی نبود. برخی سنگ ها مانند مرمرها به خودی خود ساب پذیری بسیار خوبی دارند اما برخی سنگ های دیگر مانند تراورتن ها ساب خوبی نمی خورند و به همین دلیل تراورتن بیشتر به صورت هوند یا در برخی موارد بدون ساب استفاده می شد. به عبارتی دیگر پس از انجام یک پیش ساب روی سنگ تراورتن، از انواع لقمه نمدی برای مات کردن سطح سنگ استفاده می شد.
از حدود ۱۸ سال پیش لقمه هایی به نام Extra وارد صنعت سنگ ایران شدند. چند شرکت برای اولین بار واردات این لقمه ها را شروع کردند. از جمله ویژگی های این لقمه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یک تکه نبودن
- ایجاد ساب و براقیت زیاد
- عمر مفید کم
- گران بودن
لقمه اکسترا معمولاً برای تراورتن ها و مرمریت های گران قیمت استفاده می شدند. سپس لقمه های اکسترای بدون چربی وارد صنعت ایران شدند. از جمله ویژگی های این لقمه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کیفیت بالا
- عمر بالاتر نسبت به انواع اکسترا
- ایجاد براقیت زیاد
- داشتن شوینده ی اختصاصی
در برخی از لقمه ها از واکس چرب استفاده می کردند که براقیت حاصل از آنها توسط آفتاب از بین می رفت. این وضعیت در برندهای ترکیه ای بیشتر دیده می شد. اما در لقمه های اکسترای بدون چربی این مشکل آن چنان وجود نداشت.
برای بررسی فرآیند ساب نیاز است تا به دو سوال مهم پاسخ داده شود:
- هدف از انجام ساب سنگ چیست؟
- از چه روشی فرایند ساب انجام می شود؟
مراحل انجام ساب سنگ
وقتی برای ساب سنگ از ابزارهای زبر ساب استفاده می شود باعث می گردد که لایه های زیرین سنگ نیز دچار آسیب شوند و دوباره ناهمواری دیگری ایجاد گردند. بنابراین لایه ها به تدریج برداشته می شوند به این صورت که ابتدا با استفاده از لقمه های سیمانی زیر ساب مش 24 لایه های ناهموار اولیه سطح سنگ برداشته می شوند. سپس به تدریج شماره لقمه ها بزرگتر می‌شود و یا به عبارت دیگر میزان زبری آنها کاهش پیدا می کند. این فرآیند تا جایی ادامه پیدا می کند که به نظر برسد لایه اصلی سنگ پدیدار می شود. به عبارت دیگر لایه های ناهموار و غیر براق حذف می شوند.
پس از اتمام کار با لقمه های سیمانی، همچنان نیز کمی شکست نور نامتوازن در سطح سنگ وجود دارد و سطح آینه ای عمل نمی کند.
در این مرحله کار با لقمه های رزینی یا روکار شروع می شود. در هنگام استفاده از لقمه های رزینی، از لقمه مش 360 شروع می شود و تا مش ۲۰۰۰ هم در برخی سنگ ها ادامه پیدا می کند و به تدریج اندازه سیلیکون کاربید موجود در لقمه ها کوچکتر می شود. در نهایت یک سطح آینه ای ایجاد می شود که می تواند بیشتر نور را منعکس کند ولی هم چنان براقیت کامل ندارد.
در مرحله بعد ناهمواری هایی در سطح اصلی سنگ وجود دارد که حتی با سیلیکون کاربید نیز بخوبی قابل حذف نیستند. لذا در این مرحله از لقمه اسیدی استفاده می شود. لقمه های اسیدی ترکیبی از باند، اسید، کمک ساینده و واکس هستند. در فرآیند ساب با استفاده از لقمه های اسیدی، فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی تواما باعث صاف و صیقلی شدن سطح اصلی سنگ می شوند.
در این فرایند لایه سطحی بلورهای سنگ بطور کنترل شده حل می شود. اگزالات پتاسیم (موجود در لقمه) به اضافه کربنات کلسیم (موجود در سنگ) تشکیل اگزالات کلسیم را می دهد و مقداری از این نمک حاصل شده به کمک واکس و کمک ساینده بر روی سطح بلورهای سنگ پخش می شود. هنگامی که اگزالات کلسیم روی سطح سنگ پخش شد در این حالت پرتوهای نور کاملاً به صورت آینه ای از سطح سنگ بازتاب می شوند. در نهایت با استفاده از انواعی از شوینده ها، آب اسید اضافی از سطح سنگ شسته می شود.
در گرانیت ها استفاده از لقمه های اسیدی معمولا کاربردی ندارد و تنها انواع لقمه های ساینده ی فیزیکی تا مش ۲۰۰۰ مورد استفاده قرار می گیرند. به عبارت دیگر فرآیند ساب در سنگ های پایه سیلیس مانند گرانیت معمولا فیزیکی بوده ولی در سنگ های کربناته مانند انواع ماربل ها به صورت فیزیکی و شیمیایی است.
باید توجه داشت که ساب سنگ یک فرایند بسیار پیچیده محسوب می شود که برای انجام آن به فن و تخصص زیادی نیاز است. سوالاتی که در فرآیند ساب می بایست به آنها پاسخ داده شود عبارت هستند از:
- چه سنگی با چه لقمه ای سابیده شود؟
- چه میزان آب برای ساب نیاز است؟
- فشار مورد نیاز برای ساب چقدر است؟
- از چه ترکیب و چیدمانی از لقمه ها می توان در ساب سنگ استفاده کرد؟
تولید شده در واحد تولید محتوای شرکت روشان روز
مشاور فنی: جواد ثنایی (عضو شورای دبیری خانه سایبری سنگ ایران)
نگارش: سعید نجاتی
