ماربل، مرمریت یا چینی؟!

14/01/2024

تهیه شده در واحد تولید محتوای شرکت روشان روز «مرکز اطلاعات سنگ ایران»

گردآوری و نگارش: سعید نجاتی

ماربل، مرمریت یا چینی؟!

یکی از چالش های بسیار مهم در مورد نام ها و اصطلاحات مورد استفاده در صنعت سنگ ایران، بکارگیری کلمات مرمریت و چینی است. اما مشکل استفاده از این کلمات چیست؟ در این میان، کاربرد و جایگاه کلمه ی ماربل marble که یک کلمه ی استاندارد و رایج بین المللی است، چیست؟ در این مقاله با مفهوم کلمه ی ماربل و جایگاه کلمات مرمریت و چینی بیشتر آشنا خواهید شد.

سنگ ماربل چیست؟

سنگ ماربل یک سنگ دگرگونی است که از سنگ آهک یا دولومیت به وجود می آید و شامل توده ای از دانه های (بلورهای) به هم پیوسته از کانی کلسیت یا کانی دولومیت است. زمانی که سنگ آهک در اعماق لایه ‌های پوسته زمین مدفون می ‌شود، در معرض گرما و فشار لایه ‌های ضخیم رسوبات رویی قرار می‌ گیرد و ماربل را تشکیل می دهد. همچنین ممکن است ماربل در نتیجه دگرگونی تماسی در مجاورت توده های نفوذی آذرین ایجاد شود. ناخالصی‌ های موجود در سنگ آهک می ‌توانند در طی فرآیند دگرگونی، تبلور مجدد پیدا کنند. ناخالصی ‌های معدنی در سنگ ماربل، معمولاً شامل گرافیت، پیریت، کوارتز، میکا و اکسیدهای آهن هستند. این کانی ها و عناصر در مقادیر کافی می توانند بر بافت و رنگ سنگ ماربل تأثیر بگذارند.

ویژگی های فیزیکی سنگ ماربل

رنگ: سفید، [کرم، خاکستری و غیره]

مشتق شده از: سنگ آهک و دولومیت

اندازه متوسط دانه: می توان کریستال های کلسیت به هم پیوسته را با چشم غیر مسلح دید.

ساختار: توده ای تا لایه ای

گروه: سنگ های دگرگونی

بافت: گرانوبلاستیک، دانه ای

شکل گیری: دگرگونی ناحیه ای یا تماسی (مجاوری).

واکنش به اسید: سنگ ماربل که از کربنات کلسیم تشکیل شده است، در تماس با بسیاری از اسیدها به ویژه اسید کلریدریک واکنش نشان می دهد و اسید را خنثی می کند.

سختی: سنگ ماربل که از کلسیت تشکیل شده است دارای سختی سه در مقیاس سختی Mohs است. در نتیجه تراشیدن آن آسان است و همین امر آن را برای تولید مجسمه ها و اشیاء زینتی مناسب می کند. شفافیت سنگ ماربل آن را به یک متریال جذاب برای مجسمه سازی تبدیل کرده است.

قابلیت پولیش پذیری: می توان ماربل را به درخشندگی بالایی رساند. این ویژگی اجازه می دهد تا قطعات جذاب سنگ ماربل برش و صیقل داده شوند و به عنوان تایل ها، ستون ها و بسیاری دیگر از قطعات سنگ نما استفاده شوند.

کانی اصلی سنگ ماربل: کلسیت و/یا دولومیت

کانی های فرعی ماربل: دیوپساید ، ترمولیت ، اکتینولیت، دولومیت و غیره.

منشا سنگ ماربل

ماربل نوعی سنگ دگرگونی است که از کانی ‌های کربناته عمدتا کلسیت یا دولومیت تشکیل می شود. منشا فیزیکی سنگ ماربل را می توان در ترکیبی از گرما، فشار و فعالیت شیمیایی جستجو کرد که سنگ های رسوبی را به این نوع سنگ تبدیل می کند.

سنگ ماربل زمانی از سنگ های موجود تشکیل می شود که در معرض گرما و فشار شدید در دوره های زمانی طولانی قرار گیرند. این فرآیند که به عنوان دگرگونی (متامورفیسم) شناخته می شود، باعث می گردد که سنگ اصلی دوباره تبلور یافته و به شکل سنگی جدید تغییر کند. در مورد سنگ ماربل، سنگ اصلی معمولاً سنگ آهک یا دولومیت است که به ترتیب از کربنات کلسیم و کربنات کلسیم – منیزیم تشکیل شده اند.

هنگامی که سنگ آهک یا دولومیت در معرض دما و فشار بالا قرار می گیرد، دچار دگرگونی شیمیایی می شود. در این صورت مواد معدنی و بافت های اصلی از بین می روند و کریستال های جدید کلسیت یا دولومیت به جای آنها رشد می کنند. این فرآیند تبلور مجدد منجر به ایجاد بافت دانه دانه و ساختار کریستالی سنگ ماربل می شود.

گرما و فشار لازم برای تشکیل سنگ ماربل معمولاً در اعماق پوسته زمین و در اعماق چندین کیلومتری رخ می دهد. شرایط لازم برای تشکیل سنگ ماربل می تواند بسته به موقعیت زمین شناسی خاص مانند عمق و مدت تدفین، نوع سنگ اصلی و درجه تغییر شکل، متفاوت باشد.

سنگ ماربل را می توان در انواع موقعیت های زمین شناسی از جمله رشته کوه ها، مناطق گسلی و حوضه های رسوبی یافت. برخی از معروف ترین معادن سنگ ماربل جهان در ایتالیا، یونان و ترکیه واقع شده اند. امروزه از سنگ ماربل در طیف وسیعی از کاربردها، از مجسمه سازی و معماری گرفته تا طراحی داخلی و جواهرات استفاده می شود.

ترکیب شیمیایی سنگ ماربل

ترکیب شیمیایی سنگ ماربل عمدتاً از کربنات کلسیم (CaCO3) تشکیل شده است که معمولاً بیش از 90 درصد سنگ را تشکیل می دهد. بسته به نوع سنگ ماربل و تاریخچه زمین شناسی آن، سایر مواد معدنی نیز ممکن است در مقادیر کمتری وجود داشته باشند.

علاوه بر کربنات کلسیم، سنگ ماربل ممکن است حاوی مقادیر کمی از مواد معدنی دیگر مانند کوارتز، میکا، فلدسپات و اکسیدهای آهن باشد. این کانی ‌ها و عناصر می ‌توانند رنگ ‌ها و نقش ‌های متنوعی را به ماربل بدهند که بسته به محیط زمین ‌شناسی که سنگ در آن شکل گرفته است، می‌ تواند بسیار متفاوت باشند.

خلوص کربنات کلسیم موجود در سنگ ماربل یکی از عوامل کلیدی است که کیفیت و مناسب بودن آن را برای کاربردهای مختلف تعیین می کند. سنگ ماربل با کیفیت بالاتر معمولاً دارای درصد بیشتری از کربنات کلسیم است که منجر به ایجاد سنگ متراکم تر و همگن تر با ناخالصی های کمتر می شود.

ترکیب شیمیایی سنگ ماربل همچنین می تواند تحت تأثیر عواملی مانند دما، فشار و وجود سایر مواد معدنی و سیالات در طول تشکیل آن قرار گیرد. به عنوان مثال، سنگ ماربلی که در حضور مایعات غنی از منیزیم تشکیل می شود ممکن است علاوه بر کربنات کلسیم حاوی مقداری کربنات منیزیم (MgCO3) باشد.

به طور کلی، ترکیب شیمیایی سنگ ماربل نقش مهمی در تعیین ویژگی های فیزیکی و زیبایی شناختی آن از جمله سختی، دوام، رنگ و بافت دارد. این موضوع ماربل را به یک ماده ارزشمند برای طیف گسترده ای از کاربردها، از مجسمه سازی و معماری گرفته تا طراحی داخلی و جواهرات تبدیل کرده است.

فرآیند تشکیل ماربل

تشکیل سنگ ماربل با ته نشست رسوبات غنی از کربنات کلسیم در کف محیط های آبی مانند اقیانوس آغاز می شود. با گذشت زمان، این رسوبات ممکن است دفن شده و در معرض درجات مختلفی از گرما و فشار قرار گیرند که باعث می شود که این مواد تحت فرآیندی به نام دگرگونی قرار گیرند.

در طی دگرگونی، سنگ ‌های رسوبی گرم و فشرده می‌شوند که تغییرات فیزیکی و شیمیایی را در پی خواهد داشت. همانطور که سنگ ها در معرض گرما و فشار فزاینده قرار می گیرند، مواد معدنی درون آنها شروع به تبلور مجدد کرده و ساختارها و بافت های جدیدی را تشکیل می دهد. در سنگ ماربل، ماده معدنی اولیه کربنات کلسیم است که به دانه‌ های به هم پیوسته تبدیل می ‌شود.

فشار دگرگونی در حدود 1200-1500 بار و درجه حرارت 125-180 درجه سانتیگراد، فشار و دمای مورد نیاز برای تشکیل سنگ ماربل است.

توزیع جهانی سنگ ماربل

سنگ ماربل در بسیاری از نقاط جهان از جمله اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکای شمالی یافت می شود. برخی از معروف ترین معادن سنگ ماربل در ایتالیا، یونان، ترکیه، اسپانیا، چین و ایالات متحده قرار دارند.

ایتالیا به دلیل تولید برخی از با کیفیت ترین سنگ ماربل جهان، به ویژه از منطقه کارارا در توسکانی شناخته شده است. سنگ ماربل کارارا برای قرن ها در کاربردهای متنوع مورد استفاده قرار گرفته است.

یونان یکی دیگر از تولیدکنندگان عمده سنگ ماربل است که ذخایر با کیفیت بالای این سنگ در مناطقی مانند تسالی، مقدونیه و پلوپونز واقع شده است. یونانیان باستان به دلیل استفاده گسترده از سنگ ماربل در مجسمه سازی و معماری شناخته شده بود هاند و سنگ ماربل یونانی امروزه بسیار ارزشمند است.

ترکیه همچنین با سابقه ی طولانی در استخراج و فرآوری سنگ ماربل (که قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد)، یکی از تولیدکنندگان عمده سنگ ماربل است. سنگ ماربل ترکیه به دلیل کیفیت، تنوع و طرح ها و رنگ های منحصر به فرد خود شناخته می شود.

در ایالات متحده، سنگ ماربل در چندین ایالت از جمله ورمونت، کلرادو و جورجیا یافت می شود. سنگ ماربل ورمونت، به دلیل کیفیت بالای خود شناخته شده می شود و در بسیاری از بناها، از جمله دادگاه عالی ایالات متحده و بنای یادبود لینکلن استفاده شده است.

انواعی از سنگ ماربل و ویژگی های آن ها

سنگ ماربل یک سنگ طبیعی است که انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی ها و ظاهر منحصر به فرد خود را دارند. در اینجا به برخی از رایج ترین انواع سنگ ماربل و ویژگی های اصلی آنها آورده شده است:

سنگ ماربل کارارا: این سنگ یکی از محبوب ترین و شناخته شده ترین انواع سنگ ماربل است که با رنگ سفید یا خاکستری آبی و دانه های ریز و یکنواختش شناخته شده است. سنگ ماربل کارارا در ایتالیا استخراج می شود و معمولاً برای مجسمه سازی و نمای ساختمان استفاده می شود.

سنگ ماربل کالاکاتا: سنگ ماربل کالاکاتا نوعی ماربل درجه یک است که به دلیل داشتن رگه های متمایز و رنگ سفید روشن خود معروفیت جهانی دارد. این سنگ اغلب برای پروژه های معماری و طراحی داخلی لوکس استفاده می شود.

سنگ ماربل امپرادور: این نوع سنگ ماربل با رنگ قهوه ای غلیظ و گرم و رگه های متمایز آن مشخص می شود و اغلب برای کفپوش ها، میزها و اطراف شومینه استفاده می گردد.

سنگ ماربل کرما مارفیل: این نوع سنگ ماربل به دلیل رنگ کرمی و بژ و دانه بندی نسبتا یکنواختش شناخته شده است. این سنگ یک انتخاب محبوب برای کفپوش و کانتر است.

سنگ ماربل Statuario: سنگ ماربل Statuario به دلیل رنگ سفید روشن و رگه های برجسته و چشمگیرش ارزشمند است. این سنگ اغلب برای مجسمه سازی و پروژه های طراحی داخلی لوکس استفاده می شود.

ماربل Nero Marquina: این سنگ با رنگ سیاه عمیق و رگه های سفید روشن قابل تمایز است.

علاوه بر این سنگ ها، انواع دیگری از ماربل ها نیز وجود دارد که می توانند از نظر رنگ، بافت و الگوی رگه ها متفاوت باشند. کاربرد یک سنگ به عواملی مانند دوام، ویژگی های زیبایی شناختی و بودجه بستگی دارد. برای انتخاب نوع سنگ ماربل مناسب برای پروژه ی خاص، همکاری با یک تامین کننده یا نصاب آگاه بسیار مهم است.

نام گذاری سنگ ماربل در ایران

ایران دارای ذخایر قابل توجه از سنگ های ساختمانی است. سنگ های گروه کربناته به وفور در تمام استان های ایران قابل شناسایی است. از آنجایی که صنعت سنگ در ایران دیرینه ی بسیار طولانی دارد از این رو، نام گذاری سنگ های استخراج شده نیز متاثر از همین موضوع بوده است؛ بطوری که نام هایی که برای برخی از سنگ های انتخاب و رایج شده است، گاهی با آنچه در بیشتر نقاط دنیا بکار می رود، متفاوت است. در مورد سنگ های گروه کربناته، 2 نام مرمریت و چینی یا چینی کریستال، دارای رواج بسیار زیادی در ایران هستند. بر اساس آنچه در صنعت سنگ ایران دیده می شود، مرمریت به دسته ای از سنگ های آهکی گفته می شود که درجاتی از فشار را متحمل شده اند بطوری که این فشارهای دینامیکی باعث ایجاد رگه و شکستگی هایی در این نوع سنگ ها شده است. از جمله این سنگ ها می توان به مرمریت های لاشتر، نجف آباد، دهبید و غیره اشاره کرد. سنگ چینی نیز به انواعی از سنگ های آهکی گفته می شود که علاوه بر فشار، درجات مختلفی از دما را نیز تحمل کرده اند بطوری که شواهد فشار و دما تواما در این سنگ ها دیده می شود. از جمله چینی های معروف می توان به الیگودرز، ازنا، نیریز و غیره اشاره کرد.

بنا به آنچه در مورد سنگ های مرمریت و چینی گفته شد و بر اساس نام گذاری ها و استاندارد های بین المللی، هر دو سنگ مرمریت و چینی در گروه سنگ ماربل قرار می گیرند. لذا در کاربردهای بین المللی، استفاده از کلمات مرمریت و چینی وجاهت نداشته و تنها کلمه ی ماربل برای این گروه از سنگ ها مورد پذیرش است. کلمات مرمریت و چینی فقط کاربرد داخلی دارند و اگر ورود به بازارهای صادراتی مد نظر است، فقط باید از کلمه ی ماربل استفاده نمود.