ذهنیت های غلط رایج درصنعت سنگ
حسین جعفریان
آیا استفاده از سنگ ساختمانی باعث تخریب محیط زیست است؟
متاسفانه وقتی با عموم مردم و حتی دراکثر مواقع ، با خود دست اندرکاران صنعت سنگ صحبت می کنیم، متوجه ذهنیت های بسیار غلطی می شویم که علیرغم اینکه به هیچ وجه صحت ندارند، کم کم به یک واقعیت پذیرفته شده ، تبدیل شده اند .
یکی از ذهنیت های غلط ، موضوع برش سنگ توسط چینی ها بر روی کشتی های مخصوص است که متاسفانه این حرف بی پایه و اساس را بسیار زیاد می شنویم. به طوریکه حتی آقای روحانی رئیس جمهور فعلی ایران در مناظرات ریاست جمهوری سال 1392 به این موضوع پرداخته اند و این نشان از عمق فاجعه دارد.
در مجله ی دانش سنگ سال 1396سعی کردیم که با ادله ی متقن ثابت کنیم که این موضوع به هیچ وجه واقعیت نداشته و با امکانات فعلی اصلا امکانش نیست . شاید روزی به عنوان یک ایده قابل اجرا باشد.
دومین ذهنیت غلطی که در شماره ی قبل به آن اشاره کردیم موضوع بسیار مهمی است که متاسفانه عمومیت پیدا کرده است حتی در بین مسئولین و معماران و بعضا خود دست اندرکاران صنعت سنگ.
در شماره ی قبل تعریف کردیم که یک معمار بیان داشت که دوست ندارد در طراحی خود از سنگ استفاده کند چرا که عضو کمپین محافظت از محیط زیست است و معتقد است که استفاده از سنگ ساختمانی به آلودگی محیط زیست کمک می کند.
در این مقاله وتا حد امکان ، به ا ین موضوع خواهیم پرداخت. البته تحقیق جامعی در این ارتباط در حال انجام است که نتایج آن به مرور در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
آلایندگی محیط زیست:
سیستم خلقت به نوعی برنامه ریزی شده است که در اثر گردش صحیح و به جا ، خود اکوسیستم مواظبت کافی و لازم را از طبیعت خواهد کرد و اکثر تخریب ها در اثر زیاده روی ها و استفاده های نابه جا و دخالت های غیرعادلانه از منابع به وجود می آید. در حالتی که تعادل اکوسیستم به هم به بخورد بعضا کارهای بسیار معمول مثل هرگونه ساخت و ساز و رفت و آمدی ، به یک عامل تخریب محیط زیست تبدیل می شود .
آنچه که مسلم است در چنین حالتی هرگونه حرکتی که در آن انرژی مصرف شود و هرگونه جابه جایی ، تخریب محیط زیست محسوب می شود.
در حال حاضر موضوع محیط زیست و تغییرات آب و هوایی تبدیل به معضل و مشکل شده است زیرا تقریبا همه ی صنایع ، همه ساخت و سازها و همه حمل ها به نوعی تخریب محیط زیست محسوب می شود. چرا که در همه ی آنها به نوعی آلایندگی حتی کم و در حد سوخت ماشین آلات و ایجاد گاز CO2 وجود دارد و کره ی زمین فعلی ظرفیت بیشتری برای پایداری در مقابل این حجم تولید آلاینده ها را ندارد.
راه حل منطقی و موجود برای حفظ روند کلی زندگی و ساخت و ساز و جا به جایی ها و در عین حال لااقل حفظ وضعیت و حرکت به سوی محیط زیست بهتر در دنیا ، در سه مرحله ی : ابتدایی و برنامه ریزی و استاندارد سازی است.
- در قدم اول می بایست آلاینده ها مشخص شود.
- میزان آلایندگی هر صنعت برحسب فاکتورهای آلایندگی مشخص شود.
- همه صنایع و همه فعالیت های بشر برحسب نوع آلایندگی از بیشترین آلایندگی به کمترین آلایندگی دسته بندی شود.
بعد از انجام این سه مرحله ، اصلی ترین گردهمایی های محیط زیستی و قوانین بر این موضوع متمرکز است که باید برآن فعالیت ها و صنایعی که بیشترین میزان آلایندگی را دارد، قوانین بازدارنده از جنس عدم حمایت ، منع ادامه فعالیت ، استاندارهای سختگیرانه رو به بهبود ، مالیات های سنگین و … وضع کرد و بر فعالیت ها و صنایعی که کمترین میزان آلایندگی را دارد قوانین حمایتی ، وام های حمایتی، تشویق های متنوع، معافیت های مالیاتی فراوان و به طور کل سیاست های تشویقی قرارداد .
حال با توجه به مطالب ارائه شده ، خواهیم دید که صنعت سنگ به دلائل مختلف جزو صنایعی است که کمترین میزان آلایندگی را ایجاد می کند و بجاست که از طرف مردم و معماران به عنوان یک صنعت پاک و دوستدار محیط زیست شناخته شود و مورد حمایت قرار گیرد.
آلاینده های محیط زیست:
اکثر مردم وقتی صحبت از آلودگی محیط زیست می شود فقط به آب و هوا و زمین فکر می کنند در حالی که در تعریف آلاینده موضوعی فراتر از این سه دسته است و هریک از آلایندگی ها تعاریف خاص خود را دارند.
- آلایندگی زمین:
آلایندگی زمین بیشتر در تخریب سطح آن اتفاق می افتد که ناشی از سو استفاده از منابع و وضع نادرست زباله است. برای نمونه آلاینده های زمین می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- زباله هایی که در جاده ها یافت می شود و یا به صورت غیرقانونی در محیط زیست تخلیه می شوند.
- زباله های ریخته شده مواد روغنی و دیر بازگشت در سطح زمین.
- استفاده از آفت کش ها و اکثر مواد شیمیایی کشاورزی.
- نشست اشعه یا حوادث هسته ایی.
این آلودگی ها به زیستگاه طبیعی حیوانات آسیب زده و به آنها صدمه ایجاد می کند و باعث جنگل زدایی و آسیب به منابع طبیعی می شود. همانطور که می دانید صنعت سنگ صرفا در این مورد و به خاطر استفاده از منابع معدنی به نوعی باعث برهم خوردن فیزیکی محیط زیست می شود که آن هم با قوانینی ، قابل جلوگیری است کما اینکه این اتفاق در بسیاری از کشورهای توسعه یافته افتاده است.چرا که معادن سنگ هرگونه انفجاری ممنوع است و هیچ آلایندگی شیمیایی در معدن وجود ندارد.
- آلایندگی آب:
هرگونه صدمه به آب های زیرزمینی ، جاری، دریاچه که وارد شود ، آلودگی آب محسوب می شود. به طور مثال: فاضلاب خام که به دریاچه ها می ریزد یا زباله های صنعتی آلوده که به آب های زیرزمینی می ریزند یا نشت تشعشعات یا حوادث هسته ایی و آزادسازی غیرقانونی مواد یا فرآوردها در آب ، همچنین آلودگی بیولوژیکی مثل رشد باکتری ها و آب هرز کشاورزی که نزدیک منابع اصلی آب است.
همانطور که می دانیم صنعت سنگ در اکثریت قریب به اتفاق ، هیچ آلایندگی برای آب ندارد و کار تقریبا به صورت ارگانیک در حال انجام است . در معادن که مشخص است و در کارخانه ها هم سیستم جمع آوری آب و تسویه و فیلترینگ اجازه نمی دهد که این فرآیند باعث آلایندگی آب شود و اگر در موارد بسیار کمی وجود داشته باشد با قوانین بسیار ساده ای قابل پیشگیری است.
- آلودگی هوا:
بنابرتعریف ، آلودگی هوا توسط دود و گازهای مضر بوجود می آید که عمدتا شامل اکسیدها و کربن و نیتروژن است و بعضا بوی بد.
به طور مثال :
- دود ناشی از اگزوز وسائل نقلیه.
- سوزاندن سوخت های فسیلی مانند ذغال سنگ ، نفت یا گاز.
- مضرات ناشی از ایجاد گاز خاموش از رنگ و محصولات پلاستیک و غیره.
- نشست اشعه یا حوادث هسته ایی.
باز هم در معادن سنگ صرفا دود فقط توسط ماشین آلات سنگین ایجاد می شود که نسبت به بقیه ی صنایع و فرآیند ، می توان عنوان نمود هیچگونه آلایندگی هوا ندارد و در کارخانه ها هم عملا همین مقدار هم آلایندگی نیست و اکثر دستگاه ها برقی است و دودزا نیست.
- آلودگی نوری:
این نوع آلودگی در تعاریف دقیق آلایندگی وجود دارد که باعث می شود تا امکان دید آسمان و ستاره وجود نداشته باشد و به دلیل نور نامناسبی است که استفاده می شود و مثال هایی مانند: چراغ های خیابان ها که در تمامی طول شب روشن هستند که مسلما صنعت سنگ در آن نقشی ندارد و به آن نمی پردازیم.
- آلودگی صوتی :
به هرگونه صدای بلند که باعث آزار و صدمه دیدن انسان و حیوان شود ، آلودگی صوتی می گویند مانند صدای هواپیما، هلکوپتر، موتور و وسایل نقلیه ، مسابقات ورزشی و …
معادن سنگ در حد صدای ماشین های سنگین دارای این آلودگی هستند و لی چون اکثرا دور از مناطق شهری و روستایی هستند، قطعا به اندازه ی آلودگی صوتی یک شهر قابل مقایسه نیستند. از سوی دیگر کارخانه ها اکثر در بیرون از شهر و داخل شهرکهای صنعتی هستند و صدایشان در اکثر مواقع به بیرون از کارخانه هم نمی رسد و به طور نسبی در این مورد جزو آلاینده های مهم به حساب نمی آیند.
- آلاینده های حرارتی:
به طور کل آلودگی های حرارتی به سبب فعالیت های بشر افزایش یافته است. مثلا : آب دریاچه گرم تر شده چونکه از سردی آب برای خنک کردن تجهیزات کارخانه استفاده شده است و بعد آب گرم به دریاچه بازگردانده شده است. استفاده زیاد از بتن و وسائل نقلیه در شهرها ، انرژی زیاد گرمایی هدر رفته از منازل باعث ایجاد آلودگی حرارتی می شود.
مسلما صنعت سنگ در کارخانه و معدن هیچ چیزی بیش از یک زندگی معمولی شهری آلودگی حرارتی ندارد.
- آلودگی بصری:
به هرگونه تخریب چشم انداز (منظره) که باعث غیرجذاب شدن آن شود ، آلودگی بصری گفته می شود. مثلا آسمانخراش ها که چشم اندازهای طبیعی را پوشانده است.
کنده کاری برروی درخت ها و سنگ ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، زباله ها، خانه های رها شده و یا حیاط های پر از زباله از جمله آلودگی های بصری هستند.
مثلا “پت براوون” در این باره میگوید چرا اگر کسی یک بسته سیگار خالی را از خودرویش بیرون پرتاب می کند جریمه شود ولی اگر کسی یک بیلبورد را در معرض دید دیگران قرار می دهد پاداش می گیرد؟
این نشان دهنده ی اهمیت موضوع آلودگی بصری است.
در این مورد قطعا معادن متروکه و فعال ایجاد کننده ی آلودگی بصری هستند که می توان برایشان راه حلی درست یافت و همانطور که در کشورهای توسعه یافته این موضوع در حد امکان حل شده است و نیازمند تغییر فرهنگ و قوانین است و ذات صنعت سنگ مشکلی ندارد.
با این مقدمه ی کلی به سراغ خود سنگ ساختمانی می رویم و به مقداری به جزئیات می پردازیم:
اصلی ترین معضل فعلی تغییرات آب و هوایی کره زمین مشکل تولید گازهای گلخانه ایی به خصوص co2 است که بیش از 70 درصد تولید دی اکسید کربن ، توسط صنعت ساختمان اتفاق می افتد. اکثر سیاستهای فعلی در جهت کاهش تولید co2 است.این مطلب به حدی مهم است که به طور سیستماتیک گفته می شود بهترین ها کسی است که ساختمان نسازد و فقط باغبان باشد.
در معماری بحث بسیار مهمی شکل گرفته به نام “معماری زیروکربن” (Zero Carbon Building ) . گفته می شود که در آینده ساختمان ها همانند لوازم برقی فعلی که برچسب انرژی دارند برچسب کربن خواهند داشت و برای هر ساختمان میزان گاز کربن ، محاسبه خواهد شد. این مبحث در دنیا استانداردهایی را شکل داده است که نشان LEED در امریکا و بحث معماری زیروکربن در اهمیت این موضوع و ساخت پروژه های پایدار و دوستدار محیط زیست در همین مسیر است.
البته این دو موضوع خود مباحث دقیقی دارد که در آینده به آن ها خواهیم پرداخت. ولی در حد همین مقاله خواهیم دید که صنعت سنگ یکی از بهترین صنایع در بین مصالح ساختمانی و صنعت ساخت و ساز است.
چرا صنعت سنگ ؟
تعریف مواد سازگار با محیط زیست:
” مواد سبز” به طور کلی به موادی گفته می شود که از منابع تجدید پذیر و انرژی کارآمد به دست می آید و قابلیت برگشت به طبیعت را دارند و در انتهای زندگی خود زباله ی سمی ایجاد نمی کند.
در این بخش به صورت گذرا به این خواهیم پرداخت که سنگ ساختمانی یک ماده ی سبز و دوستدار محیط زیست محسوب می شود.
- تولید گاز co2 در فرآیند تولید مصالح ساختمانی : جداولی وجود دارد که به سادگی نشان می دهد که برای تولید 1 میلی متر بتن صد برابر انرژی ، نسبت به تولید 1 میلی متر سنگ ساختمانی مورد نیاز است و در این مورد سنگ ساختمانی نسبت به فولاد و بتن بسیار پاک تر است.
- قابلیت بازیافت:
سنگ ساختمانی به عنوان یک ماده 100 درصد قابل برگشت شناخته می شود که چرا که کاملا از جنس طبیعت است و کاملا قابلیت برگشت به طبیعت را نیز دارد، مثل چوب و مواد نفتی سوخته نمی شود و به هوا نمی رود.
- منابع بی پایان سنگ:
چنانچه بشر با همین سرعت به مصرف چوب به عنوان کاغذ و … بپردازد تا 40 سال آینده دیگر تمامی جنگل ها نابود خواهند شد. همه ی ما می دانیم که منابع نفتی بشر حداکثر تا 100 سال آینده دیگر تمام خواهد شد و این منابع رو به اتمام است.
مساحت خشکی های زمین 149 میلیون کیلومتر مربع و مساحت بخش های آبی زمین 361 میلیون کیلومتر مربع است ، متوسط ضخامت پوسته ی زمین در خشکی تقریبا 45 کیلومتر و در زیر دریا 7.5 کیلومتر می باشد. در نتیجه حدودا حجمی معادل 9 میلیارد متر مکعب از سنگ در اختیار بشر ساکن روی کره ی زمین خواهد بود. میزان استخراج سنگ خام براساس داده های موسسه ی تحقیقات زمین شناسی امریکا در سال 2007 ، 1.39 میلیون تن بوده است به عبارتی چنین به دست می آید که به طور متوسط و برای هرحجم 0.53 کیلومتر مکعبی از سنگ 2.6 تن در هرمترمکعب سنگ قابل دسترسی است.
با توجه به رویه فعلی استخراج فرض بر ا ین است که 95% از پوسته ی زمین قابلیت استخراج سنگ ساختمانی را ندارد و می توان چنین نتیجه گرفت که برای 850 میلیون سال می توان به استخراج سنگ پرداخت، البته باید توجه نمود که در این مدت 850 میلیون ساله باز هم به طور طبیعی سنگ جدید در حال ساخت خواهد بود.
چوب و منابع طبیعی دیگر در اثر سوخت ، نه تنها از بین می روند بلکه ایجاد دود و آلودگی هم میکنند. اضافه کنم که از آنجا که منبع اصلی سنگ های ساختمانی مواد آذرین است تا آن موقع با فعالیت های زمین همین مقدار هم جایگزین می شود. علاوه بر آن، این مقدار مصرف هم از بین نرفته و به چرخه ی تولید برمی گردد.
- طول عمر سنگ:
برای اینکه دی اکسید کربن کمتری تولید کنیم هرچقدر طول عمر ساختمان ها بیشتر باشد به هدف خود نزدیک تر شده ایم. ساختمانی را تصور کنید که در عمر 100 ساله ی خود چند بار باید رنگ شود و یا سیم کشی و لوله کشی آن عوض شود ولی درباره سنگ آن ،اگر درست انتخاب و اجرا شده باشد ، مادامیکه ساختمان برپاست ، سنگ آن هم پابرجاست. به طور مثال از بنای معروف تخت جمشید فقط سنگ های آن باقی مانده است.البته این موضوع نیازمند انتخاب درست و اجرای صحیح و تعمیر و نگهداری به موقع آن است.
سنگ همانطور که مشخص است دارای طول عمر ، زیبایی و ماندنی است. برخلاف چوب ، سنگ که در حملات حشرات، موریانه ها و یا جوندگان فاسد شدنش بسیار کم است.
هر یک از موارد بالا به طور دقیق قابل بسط و بررسی است. ولی به طور کلی چون سنگ یک ماده ی طبیعی و تقریبا با منابع نامحدود و تجدید پذیر، سخت و مقاوم و با دوام، قابلیت استفاده در کاربردهای متنوع ، پایداری با طول عمر بالا را داراست و همچنین دارای معدن و به طور مداوم در حال تولید مجدد ، امکان مراقبت و نگهداری و دارای زیبایی است ، بنابراین یک ماده ی دوستدار محیط زیست محسوب شده ونسبت به بسیاری از مصالح دیگر که در حال حاضر به طور گسترده ایی در ساختمان ها در حال استفاده هستند ، بهتر و مناسب تر است.
به قولی شاید سنگ همانطور که یکی از اولین مصالح ساختمانی بشر باشد، آخرین هم باشد و یا به تعبیر زیبایی: سنگ همانند دیواری سخت در مقابل تخریب محیط زیست ایستاده است.
جا دارد که معماران و سازندگان و دوستداران محیط زیست با نگاه مهربان تری به این موهبت الهی بنگرند و قدر آن را همگی بیش از پیش بدانیم.
سنگ طبیعی، مادر سازنده ی ساختمان های سبز است.
(American Stone Institute)