بررسی فراز و نشیب صادرات سنگ ترکیه

بررسی فراز و نشیب صادرات سنگ ترکیه

نیما نبی پور مدیر بازرگانی کارخانه راد استون

• 

• 

ترکیه کشوری است در نوار رشته کوه آلپ با بیش از 5.161 میلیارد مترمکعب ذخایر سنگ طبیعی[1]. این حجم از ذخایر غنی و متنوع  در کنار اقتصاد و  صنعتی پویا و موقعیت جغرافیایی مناسب، این کشور را به یکی از بزرگترین تولید کنندگان ماربل در جهان تبدیل کرده است.  در ایران، همسایگی با این کشور و وجود اشتراکات فرهنگی و قومی درکنار پیشرفت‌های چشمگیر آن‌ها در بازاریابی و صادرات سنگ  از سویی و محدودیت‌ها و نقاط ضعف صنعت سنگ ایران از سوی دیگر، بسیاری از فعالین صنعت سنگ را متوجه ترکیه کرده است. در این بین همیشه صحبت‌های ضد و نقیضی از اوضاع سیاسی و اقتصادی ترکیه در محافل مختلف به گوش می‌رسد. این در حالی است که به تازگی در طرف دیگر مرزهای غربی کشورمان  اتفاقاتی رقم خورده که این حدس و     گمان ها را تقویت کرده است. از مهم‌ترین این اتفاقات می‌توان  بحران جدید صنعت سنگ ترکیه،  بالا رفتن هزینه فرآوری سنگ در ترکیه، جنگ روانی و اقتصادی با دولت آمریکا و کاهش ارزش لیره ترک در برابر دلار آمریکا را نام برد. فروردین امسال و حضور در نمایشگاه ازمیر برای من فرصتی بود تا از نزدیک به بررسی وضعیت بازار ترکیه بپردازم. بعد از پایان نمایشگاه نیز به امید یافتن سوالات زیادی که در ذهن داشتم، چند روزی در ترکیه بودم و از چند شهر  بازدید کردم. مقاله پیش رو بخشی از تحقیقات من در این خصوص می‌باشد.

این روزها وقتی با فعالین صنعت سنگ در ترکیه هم‌کلام شده و از اوضاع و احول اقتصادی جویا می‌شوی، همگی متفق‌القول از شرایط موجود ناراضی هستند. در نگاه اول به نظر می‌رسد که شاید مانند ایران این نارضایتی نهادینه شده است. برای پاسخ به این سوال باتوجه به اینکه در ترکیه، حداقل وضعیت آمار و ارقام خیلی بهتر از ایران می‌باشد، بهترین راه این بود که نگاهی به  آمار صادرات بیاندازیم و آن را با سال‌های قبل مقایسه کنیم: نظر به این که در سال 2017 درآمد حاصل از صادرات سنگ در ترکیه از میزان پیش‌بینی شده‌ی 2 میلیارد دلار عبور کرد و باعث شگفتی همگان شد،  در آغاز سال 2018 پیش‌بینی 2.5 میلیارد دلار صادرات می‌شد اما  این مقدار در پایان سال 2018 از سال قبل کمتر بود. در مجموع در سال 2018 صنعت سنگ ترکیه  با صادرات 7.461.683 تن و درآمد 1.908 میلیارد دلار، با کاهش 6.8 درصدی نسبت به سال قبل مواجه شد که این رشد منفی، صادرات سنگ‌های ترکیه را سه سال به عقب بازگردانده است. [2]

سال 2018 برای ترک ها، سالی که آغازش با رؤیاپردازی بود و پایان‌اش با کابوس

از نظر متخصصین این رشد منفی می‌تواند آغاز یک بحران برای بازار سنگ ترکیه باشد.  چطور می‌توان این ارقام را تحلیل کرد؟ علت این بازگشت غیرمنتظره به سه سال قبل چیست؟ مهم‌ترین علت کاهش درآمد حاصل از صادرات صنعت سنگ ترکیه را باید در بزرگترین بازار آنها یعنی چین جستجو کرد. در سال 2017 درآمدی بالغ بر 945.660.862 دلار از صادرات به چین حاصل شد، در حالی که در سال 2018 این درآمد تنها 773.837.525 دلار بود و این یعنی 18.1 درصد کمتر از سال قبل. به نظر می‌رسد دیوار چین امروز برای سنگ‌های ترکیه بلندتر از همیشه شده است [2].

برای یافتن علت کاهش صادرات سنگ ترکیه به چین و این سوال که مشکل اصلی در ترکیه است یا بازار چین در حال کوچک شدن می باشد، به بررسی بیشتر پرداختم: به نقل از سایت استون نیوز[1]، چین بزرگ‌ترین واردکننده بلوک و اسلب مرمریت و گرانیت در دنیا می‌باشد و بین سالهای 2009 تا 2018 میزان واردات چین 80 % افزایش داشته است. اما آمارهای مربوط به مرکز تجارت جهانی[2] ، کام ترید سازمان ملل متحد[3]، موسسه آمار ملی[4]  و اداره کل امور گمرکی چین[5]، تغییرات معناداری در میزان واردات سنگ در سال 2018 نسبت به سال قبل را در چین نشان می‌دهد( جدول شماره 2).

با توجه به آمار سال 2018، میزان واردات بلوک و اسلب مرمریت چین کاهش قابل‌توجهی نسبت به سال قبل داشت اما در مقابل واردات گرانیت نسبت به سال قبل با افزایش همراه بود .[3,4,5,6 & 7]

“تیم وو[6]” پل ارتباطی چین و ترکیه

کارشناسان مجله ماربل ترند[7] برای درک بهتر از تحولات اخیر در بازار چین به سراغ شخصی رفتند که نقش پل تجاری صنعت سنگ ترکیه و چین را دارد. در ادامه نظر تیم وو موسس شرکت جینگتونگ ماربل[8] و شریک شرکت سزجین[9] را در مورد بحران اخیر می‌خوانید: 

آقای تیم دلیل کاهش 18 درصدی صادرات سنگ ترکیه به  چین در سال 2018 را در دو مورد، این گونه مطرح می‌نماید:

“مورد اول این‌که در سال‌های گذشته شاهد اختلال و بی‌نظمی‌های مالی در حوزه ساختمان‌سازی در چین بودیم که منجر به افزایش ناگهانی قیمت آپارتمان در چین شد.  به طور مثال در بعضی مناطق قیمت آپارتمان به ازای هرمترمربع از 1.000 دلار به 10.000 تا 20.000 دلار افزایش یافت که از نظر ایشان این افزایش قیمت واقعی نیست. حتی دولت نیز در این مورد مداخله کرده و قوانین جدیدی در وام‌های بانکی اعمال کرد. در حال حاضر بسیاری از افراد برای کاهش قیمت‌ها و فروش بیشتر دنبال محصولات            ارزان‌تر با کیفیت پایین‌تر هستند. مورد دوم از نظر وی،  ورود تجار چینی از سایر بخش‌ها به حوزه ساختمان می باشد. بسیاری از تجار چینی با مشاهده ارقام بالای مالی در حوزه ساخت و ساز، بدون داشتن اطلاعات کافی به این بازار ورود کردند و بنا بر نظر ایشان در نهایت رقابت این دو تا جایی پیش رفت که در سال‌های اخیر سود سرمایه‌گذاری در این بخش به پایین‌ترین حد خود رسید.”

وی همچنین در پاسخ به این سوال که شرکت‌های ترک برای محافظت از ارزش سنگ و گام نهادن در مسیر صحیح در بازار چین چه عملکردی باید داشته باشند، افزود: “شرکت‌های ترک در درجه اول نیازمند سیاست‌های بازاریابی صحیح هستند. بیایید فرض کنیم که ترک‌ها صاحب معدن یک سنگ محبوب هستند و این سنگ را به کارخانه‌ها و شرکت‌های واسطه که با ساختمان‌سازها کار می‌کنند، می‌فروشند. در این شرایط تمام این کارخانه‌ها و شرکت‌ها برای فروش این سنگ در بازار داخلی چین با یکدیگر به رقابت می‌پردازند و این رقابت به تدریج منجر به اعمال فشار به معدن‌دار و کم‌ارزش شدن سنگ می‌شود. در مجموع این رویکرد که مشتری بیشتر باعث تسلط بیشتر بر بازار می‌شود، همیشه سازوکار درستی نیست و مشتری زیاد، همیشه باعث سود بیشتر نخواهد بود بلکه اگر کانال درست را بیابیم و به تعهدات خود با مشتریان پای‌بند باشیم، هم به میزان منطقی از سود دست خواهیم یافت، هم از کم شدن ارزش سنگ جلوگیری کرده‌ایم.” [2]

سال 2020 شروعی دوباره برای چین؟

به گفته عبدالقدیر امین اونن[10] سفیر ترکیه در چین: “در حال حاضر با توجه به جنگ تجاری بین چین و ایالات متحده آمریکا، شاهد رکود بازار داخلی در چین هستیم. علی الرغم اقدامات احتیاطی به عمل آمده، این رکود در بازار ساخت و ساز چین هم تأثیرگذار بود و بنا بر اعتقاد وی این روند نزولی در سال 2019 نیز ادامه خواهد یافت. به اعتقاد وی این سال نه تنها سال سختی برای صنعت چین و ترکیه، بلکه برای تمام جهان خواهد بود. اما اقدامات دولت چین در بهبود شرایط در سال 2020 تأثیرگذار بوده و این بهبود شرایط، به صنعت ساخت و ساز نیز تسری خواهد یافت” [2].

هند دومین بازار بزرگ ترک‌ها، آهسته اما رو به جلو

کشور هند با رشد اقتصادی 7.5 درصد،   بیشترین رشد اقتصادی را در سال 2018 به خود اختصاص داد و برخلاف چین،  بازار هند برای ترکیه در این سال با افزایش 6.37 درصدی  روبرو بود. میزان صادرات ترکیه به سریع‌ترین اقتصاد در حال رشد جهان،457.733 تن به ارزش 90.236.000 دلار بوده است. هرچند با توجه به رشد بالای اقتصادی در هند،  پیش‌بینی رونق ساخت و ساز در این کشور دور از انتظار نیست، اما نباید در آینده نزدیک منتظر خبرهای خوب از هند باشیم و به این زودی نمی‌توان بازار آن را با چین مقایسه کرد.

در اینجا ذکر این نکته ضروری است که اگرچه با اجرای سیاست‌های بازاریابی در هند، درآمد ترکیه از بازار آن افزایش داشته، ولی متوسط قیمت هر تن سنگ روندی نزولی را طی کرده است، بدین صورت که قیمت متوسط هر تن سنگ ترکیه برای بازار هند، که در سال 2014 برابر با 297.8 دلار بود در سال 2017 به قیمت 197 دلار در هر تن رسید. این کاهش، هشداری جدی برای تجار ترکیه محسوب می‌گردد. (جدول شماره 3) [2].

اهمیت صادرات سنگ

  اخیراً اقتصاددانی در ترکیه به شهرت رسیده است که داغ‌ترین مسائل اقتصاد ترکیه را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان می‌نماید و هزاران نفر با اشتیاق بحث‌ها و نظرات او را در فضای مجازی دنبال می‌کنند. نام این فرد  پروفسور اوزگور دمیرتاش[11] است. در ادامه توجه شما را به یکی از اظهار نظرهای ایشان در مورد صنعت سنگ ترکیه جلب می‌کنم:

“در مقایسه تجارت و فوتبال، هر کالای صادراتی یک گل برای ما و هر کالای  وارداتی یک گل برای حریف است، اگر گل‌های  حریف از ما بیشتر باشد، بازنده مسابقه خواهیم بود و تنها راه نجات صنعت سنگ ترکیه در این آشفته بازار اقتصادی، صادرات است. باعث تأسف است که در کشوری که با تلاش فراوان به هر گوشه دنیا سنگ صادر می‌کند، شاهد واردات سنگ برای پروژه بزرگ‌ترین فرودگاه‌اش باشیم.” (اشاره به فرودگاه جدید استانبول که جزو بزرگ‌ترین فرودگاه‌های جهان است و استفاده از سنگ‌های خارجی در این پروژه، جنجال‌هایی را در بین دست‌اندرکاران صنعت سنگ ترکیه به راه انداخته است.) [8,13]

آمریکا در مرز 300 میلیون دلار

میزان صادرات ترکیه به ایالات متحده آمریکا، بزرگ‌ترین بازار آن‌ها برای سنگ فرآوری شده، با افزایش 1.75 درصدی روبرو بود. در سال 2018 در مجموع 661.676 تن سنگ فرآوری شده به ارزش 299.470.000 دلار به آمریکا صادر شد. اما بازار آمریکا نیز دیگر برای ترک‌ها بازار امنی نیست چرا که  بعد از سال‌های طولانی که ترکیه با اختلاف در صدر صادرکنندگان سنگ طبیعی به آمریکا بود، در 8 ماه نخست 2018 میزان صادرات چین از ترکیه پیشی گرفت و به صدرنشینی طولانی ترکیه در صادرات سنگ فرآوری شده به آمریکا خاتمه داد. این اتفاق در حالی رخ داد که در سال 2012 میزان درآمد ترکیه از صادرات به آمریکا، 2.5 برابر چین بود.  البته باید در نظر داشت که این پیروزی با وجود  بحران سیاسی بین آمریکا و چین، جنگ اقتصادی بین دو کشور و تحمیل تعرفه‌های گمرکی بالا به کالاهای چینی توسط دولت آمریکا،  صورت پذیرفت. اما از سوی دیگر به نقل از سایت استون آیدیاز[12] و به گفته‌ی دونالد ترامپ[13] افزایش تعرفه‌های آمریکا برای محصولات سنگ طبیعی تا سپتامبر 2018، با نرخ 10 درصد بوده و از آغاز سال 2019 به 25 درصد افزایش پیدا کرده است [8,9].

خاورمیانه؛ بازاری پایدار

بعد از ایالات متحده، دومین بازار سنگ فرآوری شده ترکیه، کشور عربستان سعودی است که صادرات 105.894.211 دلار با افزایش 1.28 درصد نسبت به سال گذشته برای آن ثبت شد. مهم‌ترین افزایش در بازار خاورمیانه متعلق است به فلسطین اشغالی که با رقم نزدیک به 60 میلیون دلار صادرات، افزایش12.2 درصدی نسبت به سال قبل برای آن ثبت شده است. همچنین میزان صادرات به امارات متحده عربی، 2.61 درصد افزایش داشت و این در حالی است که از لحاظ وزنی این صادرات 7.8 درصد کمتر از سال قبل بوده که این امر نشان دهنده افزایش قیمت‌های فروش سنگ به این بازار است. مهم‌ترین کاهش صادرات در سال 2018 در این منطقه مربوط می‌شود به بازار عراق که با عنوان سومین خریدار بزرگ سنگ فرآوری شده ترکیه، با کاهش 2.2 درصدی نسبت به سال قبل مواجه بود [2,8].

ترکیه و ایتالیا در یک قاب

با بررسی  اعداد و ارقام صادرات در سال 2017 مشخص می‌شود که میزان صادرات سنگ ترکیه  2.7 برابر ایتالیا است. در این سال میزان صادرات سنگ ترکیه با افزایش 13 درصدی نسبت به سال قبل از آن به رقم 7.9 میلیون تن رسید در حالی که این مقدار رشد برای ایتالیا با صادرات 2.9 میلیون تن، تنها 0.1 درصد را نشان می‌دهد. اما با وجود صادرات کمتر، درآمد ایتالیا  با رقم 2.211 میلیارد دلار بیشتر از درآمد ترکیه با رقم 2.047 میلیارد دلار بود. مقایسه این اعداد، بیان‌گر این نکته می‌باشد که متوسط قیمت سنگ‌های ایتالیا در هر تن، 758 دلار بوده، ولی این رقم برای سنگ‌های ترکیه فقط 258 دلار بوده است. زمانی که سنگ بلوک ترکیه با متوسط قیمت 194،9 دلار در هر تن صادر شده، سنگ بلوک ایتالیا به طور متوسط در هر تن، 321،8 دلار فروخته شده است و این در حالی است که در سنگ‌های فرآوری شده، این تفاوت قیمت، بسیار بیشتر خود را نشان می‌دهد؛ ترکیه  428.6 دلار در هر تن سنگ فرآوری شده درآمد داشته ولی ایتالیا 1451.7 دلار. بدین ترتیب ترک‌ها برای رسیدن به درآمد ایتالیایی‌ها در هر تن سنگ فرآوری شده باید 3.3 تن سنگ را فرآوری نمایند و سنگ‌های فرآوری شده ایتالیا 330 % گران‌تر از سنگ‌های ترکیه به فروش رفته است !! نتیجه اینکه ترکیه در کلاس بازاریابی در مقایسه با ایتالیا  یک بازنده تمام‌عیار می‌باشد.

نکته دیگر در مورد صنعت سنگ ایتالیا این است که صادرات سنگ فرآوری شده در سال 2017 نسبت به سال قبل 4 درصد کاهش داشته در حالی که صادرات بلوک 27.2 درصد افزایش را نشان می‌دهد و این شرایط در نهایت منجر به رقابتی جدی بین ترکیه و ایتالیا در صادرات بلوک مرمریت خواهد شد [10].

• 

• 

در پایان باید خاطر نشان کرد که صادرات سنگ ترکیه در سال 2018، علی‌رغم کاهش 6.8 درصدی که بخش عمده آن، ناشی از رکود در بازار چین بوده است، در اغلب حوزه‌ها از قبیل بسیاری از بازارهای نوظهور و در حال توسعه، رشد قابل قبولی را داشته است. در این زمینه می‌توان به این موارد اشاره کرد: استرالیا (11.4 درصد)، آلمان (16.2 درصد)، فلسطین اشغالی (12.2 درصد)، قطر (10.2 درصد)، مراکش (54.6 درصد)، لیبی (147 درصد) و اندونزی (31.3 درصد).

آن چنان که مشاهدات و آمارها نشان می‌دهند، در ترکیه، کارشناسان اقتصادی و کارشناسان حوزه سنگ با رصد لحظه به لحظه روند تولید و صادرات و تعیین نقاط ضعف و قدرت آن، در انجمن‌های مختلف در کنار تولیدکنندگان بوده و با  حمایت‌های دائم مسئولین امر و برنامه‌ریزی‌های کلان تا امروز، موفق به ارتقاء جایگاه ترکیه در نقشه سنگی جهان شده‌اند. به طور مثال می‌توان به صحبت‌های مولوت کایا[14] رئیس انجمن صادرکنندگان مواد معدنی منطقه اژه در برنامه‌ریزی برای سال 2019 اشاره کرد:  “برای رهایی از بحران رکود در بازار چین، سه حوزه مهم آمریکا، هند و خاورمیانه، بازارهای اصلی صادرات در سال 2019 خواهند بود” وی خاطرنشان کرد : “برای باقی ماندن در صنعت سنگ تلاش می‌کنیم از طریق سه کمیته تخصصی، این سه بازار را هدف قرار دهیم”  [11].

بی‌گمان، فارغ از فراز و نشیب‌های مختلف با ادامه این روند، آینده‌ی پیش رو برای صنعت سنگ ترکیه تاریک نخواهد بود. به امید روزی که در ایران نیز امکان بررسی روند تولید و فروش و برنامه‌ریزی‌های کلان توسط انجمن‌های تأثیرگذار و برآمده از صنعت سنگ را شاهد باشیم.

پی نوشت ها:

1. stonenews.eu
2. International Trade Centre
3. UN Comtrade
4. National Statistical Institutes
5. General Customs Administration of China
6. Tim Wu
7. Marble Trend
8. Jingtong Marble
9. Sezgin Marble
10. Abdulkadir Emin Onen
11. Prof. Ozgur Demirtas
12. stone-ideas.com
13. Donald John Trump (born June 14, 1946) is the 45th and current president of the United States.
14. Mevlut Kaya

منابع:

[1] https://stoneworldtr.com/en/natural-stone-quarries-in-turkey-by-numbers

[2] Marble Trend, Natural stone and technologies magazine/Issue 48 January – March 2019

[3] Stonenews.eu

[4] International Trade Centre

[5] UN Comtrade

[6] National Statistical Institutes

[7] General Customs Administration of China

[8] Marble Trend, Natural stone and technologies magazine/Issue 47 October – December 2018

[9] stone-ideas.com

[10] Marble Trend, Natural stone and technologies magazine/Issue 46 July – September 2018

[11] imib.org.tr/tr

[13] airmundo.com/en/airports/istanbul-new-airport